verliepen niet alle plannen zo voortvarend als de
energieke burgemeester wilde. De raadsleden
waren allang blij dat zij zich er niet mee hoefden te
bemoeien, want veel daadkracht ging er niet van de
raad uit. Zo werd dan ook de gasverlichting in de
stad door een particulier bedrijf aangelegd en
geëxploiteerd. Pas toen de gemeente de gasprijs wel
wat erg hoog vond worden en het contract met de
exploitant afliep, greep ze in en richtte een eigen
gasfabriek op.
Zorg om de gezondheid van de bevolking dwong
het stadsbestuur zelf een goede waterleiding en
riolering aan te leggen. Stukje bij beetje
veranderden de opvattingen over wat de overheid
wel of niet zelf in handen moest nemen.
Steeds meer ambtenaren
In de loop der tijd werden bijna honderd
gemeentelijke diensten en bedrijven gevormd, van
de Gemeente Apotheek tot de Dienst voor de
School- en Kindertuinen. Enkele werden weer
opgeheven of naar het rijk overgcheveld, zoals de
Gemeentetelephoon, eens het grootste bedrijf van
de gemeente. Ook werden bedrijven weer door
particulieren overgenomen, zoals het
Gemeentelijk Slachthuis. Maar hoe dan ook, sinds
de eeuwwisseling heeft elke Hagenaar regelmatig te
maken met ambtenaren. Ze komen de gasmeter
opnemen en constateren achterstallig onderhoud
aan huizen. Je komt ze tegen als duinwachter,
badmeester of politieagent. Tussen 1851 ennuis
het ambtelijk apparaat, inclusief de politie, van
850 tot ongeveer 17.000 personen toegenomen. En
dat terwijl er anno 1985 maar zeven keer zoveel
mensen in Den Haag wonen als in 1851 het geval
was.
Er is meer veranderd sinds dat jaar. Want 1851
betekende een keerpunt voor alle gemeenten in ons
land, omdat de door Thorbecke opgestelde
95
Rechts: Een feestelijke
bijeenkomst van de schutters
op het schietterrein bij
Madestein. Zij hielden daar
wedstrijden en 'het muziek’
van de schutterij
concerteerde er in een
speciaal voor dit festijn
opgerichte tent, zoals op deze
foto uit omstreeks 1900 (GA).
J.A. van Ravesleyn
schilderde omstreeks 1635 de
officieren van het Witte
Vendel, een van de zes
vendels van hei Haagse
schuttersgilde (HGM).
Daarnaast: De schutters
verlaten de Doelen. Het
Gemeentemuseum was sinds
1884 gevestigd in de Si.
Sebastiaansdoelen. Toen
eind 1934 het nieuwe gebouw
aan de Stadhouderslaan
gereed was gekomen, moest
de hele inboedel worden
verhuisd (Foto
Polygoon/GA).
