ffl
w
I
de onderneming vierhonderd mensen in dienst.
Machinedrijver Jan de Raaf verdiende in 1892
f 1110 voor een werkweek van zes dagen van
twaalf uur. Soms werkte hij langer: ’Er komen
’s avonds wel eens een paar uurtjes en ook wel eens
een geheele nacht bij’.
De Raafs 25-jarig dienstverband bij De Prins van
Oranje had hem niet ongeschonden gelaten. Een
van zijn ogen was onherstelbaar beschadigd bij het
springen van een peilglas. En een van zijn handen
was tijdens het schoonmaken van een machine
verpletterd. Na dit ongeval moest De Raaf tien
weken thuisblijven. In die periode ontving hij
slechts de helft van zijn loon als ziekengeld. De
directie van de fabriek vond het niet nodig hem een
extra toelage te geven. De directeur, die hem thuis
bezocht, sprak met geen woord over De Raafs
precaire financiële positie. Hij zei alleen: ’Je bent
een liefhebber van rooken, hier zijn wat sigaren’.
Belgische paarden
Tot de grote Haagse industrieën behoorde ook de
Zuid-Hollandsche Bierbrouwerij ZHB. Aan de
Noordstraat in de wijk Kortenbosch opende de
Westfaalse politieke vluchteling Louis Kirchmann
in 1881 de Zuid-Hollandsche Bierbrouwerij.
Binnenschepen vonden via de Haagse grachten
hun weg naar de Noordwal om daar de
grondstoffen voor het ZHB-bier af te leveren.
Kirchmann exploiteerde zelf ook cafés en
restaurants, onder meer het destijds vermaarde
Central aan de Lange Poten. Kort na de
eeuwwisseling werkten in de brouwerij ruim 150
man, die jaarlijks zo’n honderdduizend hectoliter
bier brouwden. De zware, door Belgische paarden
getrokken brouwerskarrren, beladen met vaatjes
ZHB-bier, waren een vertrouwde verschijning in
het Haagse stadsbeeld. De brouwerij werd in 1974
afgebroken. Vijfjaar eerder was de ZHB een fusie
211
De Ijzergieterij van
Enthoven met zijn hoge
fabrieksschoorsteen lag
helemaal aan de rand van de
toenmalige stad, zoals op
deze aquarel van J.J. van de
Sande Bakhuyzen uit 1872
goed te zien is. In die tijd
werden de grondstoffen en
produkten meestal perschip
aan- en afgevoerd. De
ligging van de fabriek aan
hel Zieken was dan ook
bijzonder gunstig, omdat het
Zieken mei de Trekvliel en
de Vliet de belangrijkste
vaarroute van en naar Den
Haag vormde HGM).
Daarnaast: Een kijkje in de
radiatorenfabriek van
Van Heijsi aan de
Laakhaven in 1936.
Hierboven: De Haagsche
Nikkelfabriek aan de
Bon is traat, gefotografeerd
omstreeks 1910. Deze
fabriek van J.B. van Heijst en
Zonen produceerde
voornamelijk ketlingwielen
(GA).
TT)
