r
L
r,i
Kennis en deugd
helemaal aan de top stond degeen die ook nog
bedreven was in wis- en natuurkunde.
Bekrompen en ondoelmatig
De enige openbare lagere scholen die Den Haag bij
de invoering van de schoolwet kende, waren de al
bestaande stadsarmenscholen. De school aan de
Voldersgracht werd in 1817 omgezet in een school
voor minvermogenden, waarvoor de ouders een
gering schoolgeld moesten betalen.
In Scheveningen stonden twee scholen, een
burgerschool en een school voorarmen en
minvermogenden. De overige scholen behoorden
tot het particuliere bijzonder onderwijs.
De vier armenscholen en de school voor
minvermogenden kregen in 1838 bezoek van de
hoofdinspecteur van het niet-universitair
onderwijs. Over het lesgeven was hij niet
ontevreden, maar over de huisvesting was hij
minder te spreken. De scholen aan de Denneweg
met 650 leerlingen en het Slijkeinde met 800
leerlingen noemde hij ronduit slecht en de school
aan de Ammunitiehaven met 400 leerlingen vond
hij bekrompen en ondoelmatig. Alleen het nieuwe
schoolgebouw aan de Assendelftstraat, de grootste
school met duizend leerlingen, kon zijn
goedkeuring wegdragen.
De capaciteit van deze scholen was groot, maar
toch nog te gering. Lang niet alle kinderen konden
een plaatsje krijgen, hoewel ze door de armenzorg
verplicht werden naar school te gaan. Vaak
moesten ze twee jaar wachten om te worden
toegelaten. De ’bijzondere scholen’, zoals het
niet-openbaar onderwijs al snel werd genoemd,
werden gehouden door liefdadigheidsinstellingen
als een weeshuis of de diaconie, dan wel door
particulieren die het om het maken van winst te
doen was. ’Ondernemingen der onderwijzers zelve’
noemde de inspecteur deze laatste categorie. Den
306
Hierboven: Op deze litho van
B.J. van Hove zien we de
Gevangenpoort met links
daarvan, op de hoek van het
Buitenhof, het gebouw waar
de Maatschappij tot Nut van
't Algemeen een school had
gevestigd (GA).
Links: Een van de leerlingen
van de Nutsschool was
Guillaume Alexandre
Burnier. Hij richtte in 1840
zelf een school op aan de
Amsterdamse Veerkade 14.
Deze dag- en kostschool
stond goed aangeschreven.
Van de 300 leerlingen waren
er zeker 40 intern. Na de
dood van Burnier zette
B. Neuman de school voort
en breidde deze uil met een
meisjesschool. In 1875 nam
J.A.M. van derBrugh, die
zelf nog van Burnier les had
gehad, het instituut over. De
school bleef tot 1887 bestaan,
toen Van der Brugh besloot
zich terug te trekken en de
school op te heffen. C.J. Behr
maakte dit schilderij van de
school omstreeks 1850
(HGM).
Linksboven op de rechter
pagina: Toen J. van Aalst in
1880 zijn 40-jarig
onderwijsjubileum herdacht,
werd hem een aquarel van
J.A. Last aangeboden, met
afbeeldingen van de
gebouwen waarin hij had
gewerkt. Links Raamstraat
28 waar het in 1838 geslichte
gymnasium lot 1865 was
gevestigd, rechts We st einde
4 7 waar de school toen met
een kersverse HBS-afdeling
introk en in hel midden
Bleijenburg 38, in 1874 door
de HBS-afdeling betrokken.
Hel gymnasium zou in 1907
een nieuw gebouw krijgen
(GA).
Twaalf jaar na de oprichting in 1784 van de Maatschappij tol Nut van 't
Algemeen kreeg Den Haag zijn eigen departement van hei 'Nul', zoals deze
instelling kortweg genoemd werd. De maatschappij had de 'verspreiding van
kennis en deugd onder de geringe volksklasse' en de 'verbetering van de
zedelijke en maatschappelijke toestand van het Nederlandsche volk'ten doel.
Daartoe richtte ze onder meer een spaarbank, een leesbibliotheek en in 1804
een school op. Deze was oorspronkelijk gevestigd aan het Westeinde en stond
onder leiding van 'eerste onderwijzer' H.J. Beekman. De school stond bekend
als vooruitstrevend. In 1844 kregen de leerlingen al gymnastiekles 'onder
militairen leiding' en kreeg het gebouw gasverlichting.
Bekende leerlingen waren onder anderen de schrijver Louis Couperus, de
schilder Jozef Israels en de hoofdonderwijzer en kinderboekenschrijver
(Zeven jongens en een ouwe schuit) A.C.C. de Vletter.
In de twintigste eeuw breidde het Nut het aantal scholen regelmatig uit.
Momenteel zijn in Den Haag zes Nutsscholen. De eerste school, de oudste
nog bestaande lagere school van Den Haag, is nu gevestigd aan de Laan van
Poot.
81
