Het Knilm-toestel
met
iDE
Zweedsch stoomschip
op de Noordzee
gezonken
negen inzittenden nabij
Bali verongelukt
HAAGSCHE COURANT VAN MAANDAG 22 JANUARI 1940
„Pk-Afo”
Zeventien
DE SLACHTOFFERS
Vermoedelijk op
twee mijnen
geloopen
opvarenden
verdronken
Acht personen gedood, de mecanicien
ernstig gewond
weer
Het
nood-
eerste
een
toestel
Vier leden
de
en naar
van
overgebracht
II
bemanning gered
Amsterdam
lottige ongeval met
Knilm-
De periodieke
loven worden
verleend
I
i
WIJLEN COMMODORE SCHOTT
ALS PILOOT
A. VON ENDEt
De omgekomen, marconist
J. J. SCHOTT t
de eerste piloot van het verongelukte
vliegtuig
Weerkundige Waarnemingen
J
r
U DERDE BLAD. PAGINA 1.
Passagiers
Mevr. MIJNLIEFF, Sydney
HARPER, Singapore
JOHNSTON, Calcutta
KANJI, Calcutta
LEARAYD, Londen
Bemanning
J. J. SCHOTT, eerste piloot
D. H. JANZEE,
tweede piloot
A. VON ENDE, marconist
De rampspoedige Lockheed Super
Electra-machine ,,Pk-Afo”, van de
Kon. Ned.-Indische Luchtvaart Mij.
men.
Het Zweedsche s.s. Flandria”,
(1179 ton), toebehoorend aan
Förnyade Angfart Aktienb.
Göta, op weg van Gothenburg
naar Amsterdam is Donderdag
op de Noordzee, 100 mijl van
IJmuiden, gezonken. Waar
schijnlijk is het schip op twee
mijnen geloopen. Er deden zich
twee explosies voor, waardoor
de „Flandria” in drie deelen
brak. Van de 21 leden der be
manning zijn er vier Zaterdag
avond in de nabijheid van de
Nederlandsche kust door het
Noorsche stoomschip „Ralzac”
opgepikt en naar Amsterdam
gebracht. De vier geredden
deelden mede, dat de 17 ande
re leden van de „Flandria”
moeten zijn omgekomen.
Met ingang van aan-
staanden Woensdag
geen onverwachte veranderin-
gen ten ongunste ontstaan t
met ingang van Woensdag
24 Januari (vertrek Dinsdag
23 Januari na den dienst) op
nieuw periodieke verloven
t kunnen worden verleend.
Deze datum kan niet vroeger
worden gesteld om verkeers-
technische redenen.
Het toestel, op weg van Bali
naar Sydney, stortte kort
na den start van
Bali in zee
Een vliegramp van een omvang, zoo
als bij de burgerluchtvaart in Neder-
landsch-lndië nog niet is voor
gekomen, heeft zich hedenmorgen
nabij Bali voltrokken. Drie leden van
de bemanning en vijf passagiers
vonden den dood. Zoo groot het aantal ongelukken bij de militaire en
marinelachtvaart in Indië was, zoo gering was het bij de burgerluchtvaart
op de lijnen boven den Archipel. Het ongeluk, dat de „Specht”, van de
K.L.M., nabij Palembang, op 6 October 1937 trof, eischte vier dooden.
De Knilm heeft altijd zeer gelukkig gevlogen, zoowel op de binnenlandsche
lijnen als op de groote lijn naar Australië. Op deze laatste route hebben
zich eenige malen ongelukken van betrekkelijk geringe beteekenis voor
gedaan, maar voor groote vliegrampen bleef de Knilm tot op heden ge
spaard. De ramp, welke zich thans heeft voorgedaan en waarbij acht
dooden betreurd moeten worden, is voor onze populaire Indische lucht
vaartmaatschappij een groote slag, welke in breeden kring ontsteltenis en
deernis heeft verwekt.
i
9
wel
Kapitein Wilhelmsen vertelt.
I
naar
Betuigingen van deelneming.
en
i
Relaas van geredde.
r>
op
een
de Balzac” welk
Amsterdam
het terrein van die noodlanding opna
men, verklaarden volmondig, dat deze
landing een waar meesterstukje was
geweest.
De toestand van den
mecanicien.
de PK—AFO, indien
gegeven, overnemen.
en
de
N.O. en er
probeerden
3
r
I
Barometerstand van hedenmiddag 12 uur
1
e
„Vliegtuig over”.
Hoog over onze hoofden kruiste een
vliegmachine. Weer deden we wat we
konden. Weer hielp het niet, de ma
chine was te hoog. Weer viel de
duisternis in. We waren onbeschrijfe
lijk koud en nat en we hadden een erge
dorst, want er was geen water op het
vlot. Een enkelen keer zagen we een A
dicht, dat ons ver weg passeerde. loeA
ver-
Hulp-toestel uit Batavia
vertrokken.
Om kwart vóór twaalf vertrok van
Tjililitan een Lockheed-toestel van de
Knilm. dat den dienst van de veron
gelukte PKAFO zal overnemen. Ge
zagvoerder van dit toestel is de heer
Reyers. Met het toestel vliegen mede
de leden van den technischen dienst
Van de Knilm, die voor de berging van
De timmerman Oskar Bemtson was
wakker en hij had er geen bezwaar
tegen een kort relaas te geven van de
schipbreuk.
In gebroken Engelsch en Duitsch
deed hij een eenvoudig en sober re
laas, dat de verschrikkingen, die deze.
Verwachting tot den avond van 23 Jan.:
Wind: zwak tot matig, in het Noorden
tijdelijk krachtig. Noordoostelijk tot Noor
delijk of Noordwestelijk; aanvankelijk
plaatselijk zeer streng, later tot matig of
licht-afnemende vorst; halfbewolkte tot
betrokken lucht; nu en dan sneeuw.
heer Bertsch van de Knilm
maakt, naar nader wordt vernomen,
geen deel uit van de commissie van
onderzoek, doch zal de Knilm ter
plaatse vertegenwoordigen,
„Wat die vier menschen, die nu in
de kooien van de officieren liggen, heb
ben meegemaakt, is verschrikkelijk,
onbeschrijfelijk. Maarze zijn geen
van vieren gewond en zij knappen al
weer aardig op
Een redacteur van het A.N.P. is
Zondagmiddag aan boord van de „Bal
zac” geweest. Het schip lag voor den
wal maar was nog niet vastgemaakt.
Midscheeps stond de breede, genoeg
lijke Nedenandsche loods, die het schip
veilig naar zijn Amsterdamsche lig
plaats had gebracht. Op zijn blozend
gezicht lag een trek van medelijden:
tweede ontploffing
van het schip te-
De passagiers.
Omtrent de omgekomen passagiers
van de PK—AFO wordt nog het vol
gende vernomen De heer Harper was
afkomstig uit Singapore, de heeren
Johnston en Kanji uit Calcutta en de
heer Learayd uit Londen.
Een gedeelte van de post en de
vracht, welke het verongelukte toestel
vervoerde, kon worden geborgen.
De algemeene luchtdrukverdeeling is in
de afgeloopen dagen sterk gewijzigd.
Minima trekken van het Iberische schier
eiland over de Middellandsche Zee naar
den Balkan, buigen van daar om naar
Noord-Duitschland en dringen dan in
Westelijke richting tot onze omgeving
door. Het eerste minimum van deze serie
bereikte ons gisteren in den loop van den
dag met plaatselijk zware sneeuw. Na
passeering van het storingsfront klaarde
de lucht tijdelijk op. In den avond pas
seerde opnieuw een zwakke storing. Deze
werd in den nanacht gevolgd door een
opklaring in het Noordoosten, waarbij de
temperatuur zeer snel daalde. Vliegveld
Twente had vanmorgen 18 graden vorst
en in den loop van den ochtend nam deze
nog toe tot -19 graden om 10 uur.
Over de Oostzee nadert de volgende
depressie; onder haar invloed dalen de
barometers in Denemarken en neemt ook
het maximum over Scandinavië, vooral in
het Zuiden, in beteekenis af.
Zonsopgang: 23 Jan. 7.57 uur.
Zonsondergang: 23 Jan. 4.27 uur.
Lantarens aan: 23 Jan. tot 7.25 u.
v.m.: 23 Jan. 4.58 u. nam.
Hoogwater te Scheveningen.
23 Jan. ’s morgens 12.40 u.; nam. 1 uur.
Morgen géén schietoefeningen op het
strand.
Donderdagnacht twee minuten voor
het betrekken van de hondenwacht,
twee minuten voor middernacht
vloog de „Flandria” in de lucht,
achtenveertig uur later, precies te
middernacht, zag de oplettende
tweede stuurman van de „Balzac”
een geheimzinnig flikkerlicht. Deze
oplettendheid zou de redding wor
den van de vier schipbreukelingen
op het open vlot.
Kapitein Aage Wilhelmsen is een hof
felijke Noorsche zeeman, die direct
bereid was te vertellen over het ver
schrikkelijk avontuur en de gelukkige
redding. Fluks werden nog eenige
scheepspapieren in orde gemaakt
toen vertelde hij, dat zijn schip,
„Balzac”, op weg was van Skiem, een I
haven bij Oslo, naar Amsterdam.
De reis verliep vlot, er werd natuur
lijk uiterst scherp wacht gehouden en
dat zou het geluk van de vier mannen
van de „Flandria” worden.
In den nacht van Zaterdag op Zon
dag, we waren ongeveer honderd mijl
Noordwest van IJmuiden af, om het
precies te zeggen op 54 gr. 36 min. N.L.
en 3 gr. 15 min. O.B. maakte de tweede
stuurman die op de brug wacht liep,
alarm. Hij zag lichtsignalen aan stuur
boord. Eerst dacht hij met een onder
zeeër te doen te hebben. Hij liet me
roepen, ik was in mijn hutNa
eenige aarzeling kwamen we tot de con
clusie, dat schipbreukelingen onze hulp
noodig hadden. We wendden en stoom
den in de richting van de lichtsig
nalen. Na heel wat gemanoeuvreer had
den we het groote vlot, waarop zich
vier mannen bevonden, aan lijzijde. De
loodstrap ging uit en een paar minuten
later stonden vier druipnatte en ver
kleumde mannen aan dek. Zij hadden
nog kracht genoeg gehad om zelf naar
boven te klauteren. Alleen een man,
die later een stoker van de „Flandria”
bleek te zijn, moesten we helpen. We
hebben geen dokter aan boord. Maar
al gauw zagen we, dat geen van de
mannen gewond was. Warmte, drank
en voedsel was alles, wat ze noodig
hadden en daar hebben we het niet aan
laten ontbreken. Een kwartiertje la
ter lagen allen onder de wol. Uitgeput,
maar herstellende. Ik zal eens laten
vragen, of een van de mannen mis
schien wakker is
Schott was ook de winnaar van de
Coupe des Alpes, bij welke gelegen
heid zijn prestaties werden bewonderd
door de meest bekwame internatio
nale piloten.
Tot dusver zijn de stoffelijke over
schotten geborgen van den gezag
voerder en twee der passagiers, zoo
dat nog vijf personen worden ver
mist.
Het grootste gedeelte van het wrak
van het vliegtuig is op het strand
getrokken. Daarin zijn geen lijken
aangetroffen.
Een dergelijke landing in de uitge
strekte oer-wouden is wel een van de
moeilijkste opgaven, waarvoor een pi
loot kan worden gesteld. Schott wist
echter een plekje te ontdekken, een
kaal stukje grond naast een rivier,
waar maar juist voldoende ruimte zou
zijn om zijn machine „neer te zetten”.
Door zijn bekwaamheid gelukte dit
hem zóó goed, dat de passagiers, die
zich al op een hevigen schok hadden
voorbereid, na de landing uitriepen
„Is dat nu alles
Vliegers, die daarna de situatie bi
De explosies op de „Flandria” de
den zich in den loop van Donder
dag 18 dezer voor. De vier gered
den hebben twee dagen en twee
nachten, in bittere koude en zware
sneeuwjachten, op een vlot rondge
dreven. Door lichtseinen hebben zij
tenslotte de aandacht van de be
manning van
schip van Oslo
onderweg was, kunnen trekken.
De Regeeringspersdienst meldt:
”1 Regeering acht den
toestand thans zoo, dat
aangenomen, dat daarin
In het hulpvliegtuig zullen te Soera-
baja nog twee passagiers worden op
genomen, waaronder de piloot de
Graaf, die eveneens naar Bali mee
vliegen.
Het Knilm-vliegtuig onder comman
do van gezagvoerder Reyers, dat den
dienst van de PKAFO zal overne
men, vliegt morgen van Den Passar
naar Australië door.
De Knilm ontving tallooze telegra
fische betuigingen van deelneming,
o.a. van den algemeen secretaris, lui
dend „Landvoogd doet u zijn deelne
ming betuigen met ramp, welke Knilm
getroffen heeft en verzoekt u daarvan
uit zijn naam ook te willen doen blij
ken jegens nabestaanden omgekomen
leden bemanning” van den legercom
mandant. van het lid van den Raad
van Ned.-Indië, den heer Visman, van
den directeur van het departement
van Verkeer en Waterstaat, ir. van
Haeften, van den consul-generaal van
Nederland te Sydney, van den Raad
van Bestuur, directie en personeel van
de Knilm te Amsterdam.
De heer Bertsch van
wordt
menschen hebben doorleefd, des te ster
ker deed gevoelen. Meer dan eens
moest hij zijn verhaal onderbreken, de
aandoening werd hem te machtig.
De „Frandria” van den „Svenska”
Lloyd” stond onder bevel van kapitein
Albert Rönne. We hadden een lading
steen en papier in en waren verleden
week van Gothenburg naar Amsterdam
vertrokken met 21 man aan boord.
Alles ging goed tot dien verschrikke-
lijken nacht van Donderdag op Vrijdag.
Het was tegen twaalf uur, we waren
naar schatting 150 mijl van IJmuiden,
ik zou vertelde de timmerman
juist naar de brug gaan om gedurende
de hondenwacht als roerganger dienst
te doen. Ik ging nog even naar bene-
len om wat uit het volkslogies te halen.
Net was ik weer boven toen een
vreeselijke ontploffing klonk. Ik kan
onmogelijk precies beschrijven wat er
toen gebeurde. De heele midscheeps,
de brug, het dekhuis, de schoorsteen,
alles was verdwenen. Een paar secon
den later daverde een tweede ontplof
fing. De lichten waren uit, het schip
zonk zeer snel ik werd in het water
geslingerd, of dat nu bij de eerste of bij
de tweede ontploffing gebeurde zou ik
niet kunnen zeggen. Ik zwom even en
belandde toen bij een van de twee red-
dingvlotten. We hadden er twee aan
boord, een op het achterschip en een op
het voorschip. Het vlot van het voor
dek was door de
aan de achterzijde
rechtgekomen. Ik wist op een van de
twee vlotten te klimmen en met mij
nog drie andere mannen, een stoker en
twee lichtmatrozen.
De heer J. J. Schott, de gezagvoer
der van het vliegtuig, dat nabij Bali
verongelukt is, stond overal als een
uitnemend piloot Bekend. Meermalen
heeft hij dit bewezen, doch wel het
meest kenmerkende staaltje van zijn
bekwaamheid als vlieger was wel een
noodlanding in het oerwoud van Mid-
den-Sumatra in 1929.
Op een Zaterdag was Schott vertrok-
ken uit Batavia als gezagvoerder van
het Knilm-vliegtuig voor de verbin
ding BataviaMedan. Boven Suma
tra's onmetelijke oerbosschen kreeg
de machine motorstoring en Schott
liet den passagiers mededeelen, dat hij
genoodzaakt was een noodlanding te
maken
Uit Den Passar, op Bali, werd daar
op nader gemeld
Be PK—AFO is in zee gestort nabij
Djimbaran. De heer van ’t Riet
heeft een dubbele beenbreuk beko-
het toestel zorg zullen dragen en de
commissie van onderzoek, bestaande uit
de heeren van Midden, van Rijn, van
Galen Last en Bertsch, het hoofd van
de buitenlijnen van de Knilm. Het
Lockheed-toestel zal ook de post van
deze wordt vrij-
De weersomstandigheden.
De weersomstandigheden waren niet
ongunstig, aldus de ontvangen rappor
ten, zoodat ook daaraan het ongeluk
niet kan worden toegeschreven.
Knilm-kringen en vele anderen, die
commodore Schott kenden, betreuren
diep zijn heengaan. Hij was een uit
stekend vlieger.
De slag is bijzonder groot en onver
wacht, daar, zooals bekend, dit het
eerste fatale ongeval is dat aan een
toestel van de Knilm overkomt.
Het toestel in tweeën
gebroken.
Bij het neerkomen van het vliegtuig
sloeg het voorste gedeelte van het toe
stel af, zoodat de romp openkwam en
de post gedeeltelijk uit het toestel viel
en kort daarop aanspoelde.
De heer van ’t Riet kon nog niet
worden verhoord.
De Knilm zal zoo spoedig mogelijk
een nieuwe Lockheed bestellen.
De marine te Soerabaja verklaarde
zich onmiddellijk bereid hulp te ver-
leenen, indien deze door middel van
een watervliegtuig voor de berging
noodig mocht blijken.
Barometer alhier v.m. 8 uur 759 m.m.,
v.m. 12 uur 759} m.m.; thermometer resp.
-11 gr. en -11 gr. Celsius.
Barometer na hedenmiddag 12 uur
stijgende.
De ramp van de PKAFO werd te
Batavia bekend door een telefonische
mededeeling uit Bali ,aan den verte
genwoordiger van de Knilm. Deze
waarschuwde ten spoedigste de auto
riteiten, den technischen dienst, enz.
De voorloopige bijzonderheden ge
ven geen aanduiding van de oorzaak
van de ramp, welke mogelijk niet kan
worden nagegaan.
De mecanicien van ’t Riet stond be
kend als een bijzonder nauwkeurig
man, terwijl commodore Schott in zijn
langjarige vliegloopbaan al meermalen
blijk gaf, onder alle omstandigheden
de uiterste kalmte en de uiterste zorg
vuldigheid in acht te nemen.
De heer van ’t Riet dankt zijn le
vensbehoud aan het feit, dat hij
uit het toestel werd geslingerd en
zandplaat terecht kwam.
Volgens de voorloopige berichten
is zijn toestand niet onbevredi
gend. Zijn echtgenoote is met het
hulpvliegtuig naar Bali vertrok
ken.
Het Noorsche vrachtschip „Balzac”,
onder bevel van kapitein Aage Wil
helmsen meerde gistermiddag tegen
half drie aan de Zeeburgerkade te
Amsterdam. Een avontuurlijke reis
was ten einde.
Aan boord bevonden zich de vier
geredde leden van de bemanning van
het Zweedsche stoomschip „Flandria”,
de lichtmatrozen Wantzel Johansson
en Bengt Wallman, de Russische stoker
Iwan P. Wlason en de timmerman
Oskar Brentson.
Zij zijn volkomen uitgeput en ver
kleumd, na 48 uur te hebben rondge
dreven, opgepikt door de „Balzac”.
Ik hoorde nog roepen de
timmerman verloor hier zijn zelf-
beheersching, de ontroering werd
hem een oogenblik te machtig.
„Ik zal dien schreeuw om hulp
nooit vergeten, maar we konden
niets doen.”
Van het schip was niets meer te zien,
het was pikdonker en we waren door
nat. Gelukkig waren onze reddingvlot-
ten goed uitgerust ze zijn voorzien
van eetwaren, oliegoed en electrische
lantaarns. Dat zou ons behoud wor
den de wind was tamelijk krachtig
stond nogal deining. We
ons zoo goed mogelijk
warm te houden. De stoker had niet
veel kleeren aan en hij was er het
slechts aan toe.
„Ik kan u niet beschrijven, wat we
uitgestaan hadden. We waren in een
betrekkelijk drukke scheepvaartroute
en we meenden ieder oogenblik de lich
ten van een schip te zullen zien
maar de nacht ging voorbij en we had
den geen enkel „vuurtje” gezien.
Het werd dag. In de verte zagen we
twee, driemaal een schip. We riepen,
we zwaaiden met kleeren het hielp
niet, ze zagen ons niet.
De aankomst van de
„Balzac” te Amster
dam.
Het eerste bericht over deze vlieg
ramp. dat ons hedenmorgen telegra
fisch uit Batavia van Aneta bereikte,
luidde
Het vliegtuig van de K. N. I. L. M„
PK-AFO, dat gisteren van Batavia
op weg naar Australië is vertrok
ken. is na den start van Balt in zee
gestort en verongelukt. Acht inzit
tenden zijn omgekomen. De mecani
cien heeft vermoedelijk een gebro
ken been en een rug-fractuur.
1
Ot I
o r
rd
