Pijnacker’s scheeve toren vannacht
ingestort
over
Sinds gisterochtend helde
de toren bedenkelijk
HAAGSCHI COURANT VAN DONDERDAG 18 APRIL 1940
c VIERDE BLAD, PAGINA 1.
Os®
F
v
I
„Een ramp”
STADSNIEUWS
1
taMaMWlmTW
o
T" W aJm
4 v
Eeuwenoud historisch monument verloren gegaan
Omwonenden tijdig gewaarschuwd
DE EMMABLOEMCOLLECTE
Bi’
n l
De burgemeester vertelt.
De ruïne na de instorting.
Angstig maar interessant.
B
de
D
'(Van onzen specialen verslaggever.)
C
En die
Men was er op bedacht.
L>u torenspits, die dwars over een bouwland kwam te liggen.
veiligheid te brengen. Als die ont
ploft waren zou de kerk er ook aan
gegaan zijn.
Pijnacker’s scheeve toren, de trots van de landelijke gemeente, een
eeuwenoud historisch monument, dat vannacht ten onder ging.
Wij zijn er dankbaar voor, dat de
burgemeester tijdig de noodige maat
regelen heeft getroffen.
Het kraampje op de Groenmarkt, waar heden ter gelegenheid van de
Emmabloemcollecte Emnia-koekjes werden verkocht,
Alleen omwonenden hoorden
de instorting.
Hoe men de herstelwerkzaamheden
had gedacht: a. het torenlichaam,
b. de aan te brengen fbetonlaag,
c. de heipalen, d. de oude funda
menten, e. zandlaag.
Gisteravond is den geheelen avond de
burgemeester op bezoek geweest. Men
besloot, gezien den sterken uitslag van
werking zette zich door
tot de onderliggende verdiepingen.
Wij wisten toen, dat het lot spoe
dig beslist zou zijn.
Voor den Maranath a-k ring
zal morgenavond in de groote zaal van
het gebouw van Speyckstraat 153, spre
ken de heer E. W. Pera alhier, over hel)
onderwerp: „Jezus opent”.
Tevens de laatste voorbereiding voor
de groote voorjaars-Maranatha-confe-
rentie, welke van 24 t/m. 26 April in de
Luthersche kerk alhier gehouden zal
worden, met als algemeen onderwerp;
„De wederkomst des Heeren”.
het gevaarte, vannacht met het stutten
door te gaan. Electrische verlichting was
aangebracht. Fantastisch was de aanblik
van den scheeven toren in het felle
schijnsel, der groote lampen. Koorts
achtig werd er gewerkt, maar we zagen
het aantal scheuren maar steeds toene
men. Soms hoorde je gekraak.
De instorting is merkwaardigerwijs
in het dorp zelf niet gehoord. Schild
wachten, die voor scholen e.d., waar
militairen zijn gelegerd, stonden, heb
ben het geraas van de neerstortende
steenen niet gehoord. Alleen de om
wonenden aan de Kerklaan, waarvan
de meesten niet naar bed waren ge
gaan, zijn oog- en oorgetuigen geweest
van den ondergang van Pijnacker’s
trots.
„Pijnacker is 10.000 minder waard”
zegt een van de oudste inwoners.
Mistroostig gaat zijn blik over de
enorme puinmassa’s. De optimisten
spreken van opbouw, doch daar zal wel
nooit iets van komen, althans niet van
een toren in oorspronkelijken staat.
Het vredige dorp, dat plotseling weer
in de belangstelling van velen is ge
komen, werd opgeschrikt door een ge
beuren, dat men ter plaatse als een
ramp aanmerkt. Het zal geruimen tijd
duren eer de puinhoopen, waaronder
steenblokken van enormen omvang,
zullen zijn opgeruimd. Tot zoolang ze
ker, zal de ondergang van den schee
ven toren in Pijnacker het gesprek
van den dag blijven vormen.
naam „Emmakoekjes” aan den man
worden gebracht. Hiertoe was aan de
Groenmarkt een kraampje opgericht,
versierd in de Haagsche kleuren met
gele narcissen, waar door een aantal
lieftallige dames de koekjes worden aan
geboden. De verkoop was een succes,
talrijk waren degenen, die zich een
zakje Emmakoekjes aanschaften.
„Mijnheer, mevrouw koopt U een
bloemetje voor de tuberculosebestrij
ding”. Het is een verzoek, dat men
heden herhaaldelijk kan hooren in alle
stadswijken. Want vandaag is het
Emmabloem-collecte. Er wordt geld in
gezameld voor een goed doel, de tuber
culosebestrijding, waarvoor onze
Koningin-Moeder zich intertijd zoo heeft
geïnteresseerd. Overal kan men de
collectanten en collectrices aantreffen
gewapend met kussens bedekt met fleu
rige blauwe bloemetjes, speurend of ze
onder de voorbijgangers nog menschen
vinden, die niet van een Emmabloem
zijn voorzien. Ze treffen het met het
weer. Na een koude periode is heden
het komende voorjaar zeer goed merk
baar. Gevolgmeer menschen op straat
en minder haast. Of de collecte veel op
zal brengen is natuurlijk op dit oogen-
blik nog niet te zeggen, doch ontegen
zeggelijk zijn de weersomstandigheden
voor een inzameling gunstig.
Doch niet alleen met speldjes werd
heden getracht gelden in te zamelen. De
meisjes van de Vakschool aan de Louise
Henriëttestraat zijn aan het werk ge
togen en bakten geweldige hoeveelheden
heerlijke zandkoekjes, die onder den
Terwijl de restauratiewerkzaamheden in vollen gang waren, is vannacht om
11 minuten over half één precies, Pijnacker’s merkwaardige monument, t.w. de
scheeve gemeentetoren, ingestort. Een eeuwenoud bouwwerk, voor welks behoud
historici zoo krachtig hebben geijverd, ging verloren en daarmede een attractie van
bijzonderen aard voor deze landelijke gemeente. Met recht waren de Pijnackers
trotsch op hun torenbezit, die in scheeven stand kon wedijveren met den wereld-
beroemden sterk overhellenden toren van Pisa. Met intense belangstelling volgden
de gemeentenaren de pogingen, welke werden aangewend om tot de zoo noodige
restauratie te geraken. Dank zij mede het onvermoeid streven van den burge
meester nam op 12 December van het vorige jaar de Gemeenteraad het besluit de
herstelwerkzaamheden te doen uitvoeren. De wijze, waarop de restauratie zou ge
schieden, heeft een uitvoerig punt van discussie gevormd in kringen der deskundi
gen. Totdat men tot overeenstemming kwam. Maar het is anders gegaan dan men
verwachtte en het scheeve gevaarte is vannacht ingestort, weliswaar niet onver
wacht. Een gelukkige omstandigheid is, dat geen slachtoffers zijn te betreuren. Dit
mag een wonder heeten, wanneer men bedenkt, dat werklieden aan den voet van
den toren bezig waren, terwijl de 15 meter hooge spits op een tiental meters van
een tegenover gelegen huisje terecht is gekomen.
Het was angstig maar toch ook
weer interessant. Om 11 uur was
mijnheer Stynis, de Gemeente-
architect, naar boven gegaan en
die kwam terug met de ontstel
lende mededeeling, dat er boven
in den toren een gevaarlijke wer
king viel waar te nemen.
Gistermiddag omstreeks
half zes reed een vrachtauto uit Rijs
wijk, bestuurd door den 45-jarigen H.
v. d. W., het Seinpostduin af. Hij zag
op den Gevers Deynootweg een H.T.M.-
bus naderen en concentreerde zijn aan
dacht dermate op dit voertuig, dat hij
te laat merkte, dat hij op een lichtmast!
aanreed. De mantel van den- mast werd
vernield, de laadbak van de auto werd
ontzet.
Een jochie op een van die vele pitto
reske bruggetjes in het Zuidhollandsche
landschap heeft zich als verkeersagent
geposteerd en wijst de vele automobi
listen den weg naar de kom van het
dorp. Hij vraagt niets, wijst alleen.
Waarom zouden zij ook naar Pijnacker
komen? Een ieder spreekt toch over
„de ramp”, die de gemeente heeft ge
troffen.
Zij waren zoo trotsch op hun eeuwen
ouden toren de Pijnackers en ’t is be
grijpelijk dat zij over de instorting niet
uitgesproken raken. Generaties hebben
een blik geworpen op den 42 meter
hoogen toren, generaties hebben geluis
terd naar het dagelijksche diepe klokge
beier. De toren was een vertrouwd be
zit.
En nu sitaan de gemeentenaren ontzet
bij de ruïnes. En om in actueelen stijl te
blijven, het is alsof een voltreffer den
toren heeft geraakt. Er is geen steen
op den ander gebleven.
Op de overblijfselen van de spits,
die op het terrein van de familie Vogel
is terecht gekomen, zit letterlijk de
burgemeester, mr. dr. P .H. W. G. van
den Helm. Zijn verhaal komt in hoofd
zaak neer op dat wat de familie Vogel
heeft verteld.
De burgervader is kennelijk onder
den indruk van het gebeurde. „Ik heb”,
aldus de burgemeester, „er wat voor
geijverd om de restauratie te kunnen
doen plaats vinden. Monumentenzorg
had de herstelwerkzaamheden in de
hand genomen. Er is heel wat over te
doen geweest, hoe de restauratie zou
geschieden. Aanvankelijk wilde men
er een soort manchette omheen aan
brengen en de fundamenten verbree-
den.
Later besloot men palen tot 20 me
ter diepte in te heien om zoodoende
verdere overhelling te voorkomen.
Hiermede was men ook bezig.
Doch Maandagnacht week de toren
nog 14 c.M. verder uit. In totaal was
het gevaarte 1.38 m. uit het lood ge
raakt aan den Westkant Daarom werd
gisteren overgegaan tot het aanbren
gen van een soort corset van ijzer.
Zware ijzeren balken werden om den
toren aangebracht, welke stevig aan
geschroefd werden. Maar dit alles kon
de werking, die in den steenklomp viel
waar te nemen, niet voorkomen.
Tenslotte is hij ingestort niet omge
vallen. Tijdens den val is het toren
lichaam van 27 meter gedraaid.
En toch is men er op bedacht ge
weest; men voelde het komen, als iets
onvermijdelijks.
Wij spraken de bewoners van het
huisje, dat recht tegenover den toren is
gelegen, de familie A. de Vogel.
Gisteravond zoo vertelden zij, hebben
we aanzegging gekregen ons huisje te
ontruimen. Maar dat is niet zoo een
voudig, want we zijn met ons elven.
De oudsten mochten slapen bij den
burgemeester, terwijl de andere kin
deren zijn ondergebracht bij familie.
Mijn man en ik moesten opblijven en
zoo hebben we feitelijk de instorting
zien gebeuren.
Door den storm in den nacht van
Maandag op Dinsdag j.l. was de toren
meer en meer uit het lood geraakt.
Toen hebben we al de overtuiging ge
kregen, dat het mis zou gaan.
We renden achteruit, want de to
renspits kwam als het ware recht
op ons aan. Op een afstand van
ruim 10 meter is hij langs ons
huisje gezeild, vernielde gedeelte
lijk het bovengrondsche net der
electrische leiding en een hek. Dit
alles speelde zich in luttele secon
den af. Onder de menschen, die op
het werk waren, ontstond een pa
niek. Zij stoven luid gillend uit
elkaar, maar één van hen heeft de
tegenwoordigheid van geest nog
gehad, vier zuurstofcylinders in
Uit de historie.
De twee eerste verdiepingen van den
toren in totaal telde hij er vijf
dateerden uit ongeveer 1100. Daardoor
school hier het zwakke punt. Voor 1500
heeft er zich een verzakking voorge
daan. Toen omstreeks dezen tijd beslo
ten werd tot den bouw van een nieuwe
kerk, werden op de bestaande torenver
diepingen er nog drie opgebouwd. Van
daar, dat de toren nooit recht heeft
gestaan.
Gezien het feit, dat deze laatste ver
diepingen ruim 300 jaar ouder zijn,
was haar conditie veel beter. De voet
van den toren, die zich 1.80 m. onder
den grond bevond is omgeven door een
plint ter dikte van 15 c.m. De grondmu
ren van een dikte van 1.40 m. werden
zonder eenige verzwaring of versnij
ding, met een licht houten roosterwerk,
onmiddellijk op den slappen kleibodem
aangelegd. De dubbele contreforten, die
op de Noord- en Zuidwesthoeken van
den toren werden aangetroffen, waren
direct uit den kleibodem opgemetseld.
De luidklok.
In de hoogste verdieping van den to
ren, was de luidklok geplaatst, die
thans onder puin ligt bedolven. De dia
meter van de klok bedroeg 1.18 m. bij
een hoogte van 0.92 c.m. Het opschrift
luidde: „Vocor Barabara me fecit Go-
defroed de Hyntum anno Dei
MCCCXXXIII mensis Aprilis” (Deze
maand was de klok dus 502 jaar).
Als oorzaak van den scheeven toe
stand waarin de toren verkeerde,
moet uitsluitend de ongelijke
verzakking van den bodem
worden aangenomen. Vermoede
lijk is reeds bij den opbouw
van den oorspronkelijken toren,
door een schijnbaar onbeduidende
afwijking van de loodlijn, een ge
ringe excentriciteit van het eigen
gewicht ontstaan, die op den slap
pen kleibodem een voortdurend
werkzamer wordenden invloed ver
kreeg.
Om den toren in zijn typischen,
scheeven stand te behouden, was het
dringend noodzakelijk, zoo spoedig
mogelijk doeltreffende maatregelen te
nemen tegen verdere verzakking. Door
versterking van het opgaande metsel
werk moest het optreden van schuif-
spanningen voorkomen worden. Vol
gens statische berekeningen kon dit
voorkomen worden door herfundee-
ring van de rompmuren en vergroo-
ting tfan het draagvlak der bestaande
fundamenten. Door binnen in den to
ren een gewapend betonconstructie aan
te voeren, zouden de aanwezige schuif-
spanningen in het opgaande metsel
werk kunnen worden opgenomen.
Het oudste charter dateert uit 1256,
van de hand van den broer van den
Graaf van Holland, die voogd was over
Floris V. Een tante van Floris V, Ri-
cardis, gaf toestemming tot den bouw
van een klooster buiten Delft. Het
kreeg den naam „Campis Regis” (Ko
ningsveld). Deze bouw gaf aanleiding
tot het uitvaardigen van 7 Pauselijke
bullen, waaruit kan blijken, dat men
er aanvankelijk niets voor voelde. Ein
delijk is toch toestemming gekregen.
Als bron van inkomen werd aan het
klooster gegeven de parochie Pijn
acker. Hieruit kan men afleiden, dat
Pijnacker omstreeks dezen tijd (1256)
bloeiende was.
Er bestaat nog een lijst met de na
men van pastoors, van 12561320.
Waar nu de Gereformeerde school staat
bevond zich een boerderij, welke den
naam „Koningshof” had (onderdeel dus
van Campis Regis). Voorts spreekt men
nog van Hofland.
Tijdens den Tachtigjarigen oorlog
werd de bestaande abdij afgebroken,
omdat men bang was, dat de Spanjaar
den er bezit van zouden nemen, hetgeen
een bedreiging zou vormen van Delft.
Zoo vormt de omgeving van Pijnacke-
en de gemeente zelf, voor historisch
speurders een interessant terrein. Nauw
verband houdt daarmede de kerk en
de toren, die helaas nu ten onder is I
gegaan.
En ja hoor, om tien minuten over
half één begon de toren te wagge
len als een dronken man, een doffe
klap, een gerommel als een zwaar
onweer en met een donderend ge
raas kwamen de steenklompen
naar beneden.
I
1
F tOib
x-
-
F -
t
fS
O® - ®SM
4 - -®®
r
p o
’S
l.“"v
