Twee nieuwe Indische boeken LETTERKUNDIG BIJBLAD HAAGSCHE COURANT VAN DE I Letterkundige Kroniek Meer Zaterdag 28 December 11940, No. 17761. b.3.p.3. DAT WB EEM WBb HART BEKP/AEH:| waardeering tusschen blank en bruin £7? Hf* i van een Een Indisch opera-Iibretto en het debuut van een Soendaneesche en „Wat een verrassing! Gelukkig Nieuwjaar, mijn jongen voet moest in maar ben meer speelde die „Je zult hem een belemmering zijn in alles wat hij onderneemt”. raak JOHAN KONING. wie hem Illustratie uit „Sarinem”, teekening van Menno van Meeteren Brouwer. je jou- zijn de zich kan man zijn alle dit nooit onze kinderen ten goede leiden. Zij kusten elkaaren Emilie, na de oude menschen omhelsd te hebben, hief haar glas en sprak met schitteren de oogenLaat ons hopen voor „God is nabij de gebrokenen van hart, Hij verlost de verslagenen van geest” dan zij Wat diplo- wist Zijn aan de beschreven zijn die ook in werkelijkheid. Hierin moet men den maatstaf voor onze waardee- ring van deze uitgave zien, een wel kome uitgave voor ieder, die het be lang beseft van een beter begrip van de zeden en gewoonten en van het ge moedsleven van de inheemschen, din gen die voor zoovele Hollanders, ook al waren zij in Indië, maar al te vaak een gesloten boek zijn gebleven. ,,Buiten het Gareel”, de roman van mevrouw Soewarsih Djojopoespito brengt den lezer óók in de inheemsche sfeer, maar hier werd de sfeer ge schapen door een Soendaneesche, die niet stamt uit de kringen der eenvou dige landbouwers, maar uit die der intellectueelen en half-intellectueelen en de sfeer, die zij heeft opgewekt is doordrongen van politieke ideeën. De schrijfster heeft zich echter op bewon- derenswaardige objectieve wijze boven de politieke conflicten geplaatst, het geen haar waarschijnlijk niet eens moeilijk gevallen zal zijn omdat in haar hart de liefde voor den mede- mensch zoo sterk leeft, dat zij alle andere gevoelens overheerscht. Deze liefde maakt dit boek, dat een debuut van een inheemsche is, sterk en be koorlijk. Zij is oprecht in haar liefde voor het land, waar zij geboren werd, zij is oprecht in haar kritiek op die zoogenaamde steunpilaren der „Inland- sche beweging”, die bij hun eigen volk geen begrip vinden omdat zij zich al te veel bedienen van uit het Westen geïmporteerde leuzen en dankbeelden. Het boek vormt in dit opzicht een be langrijk document voor een juists be- oordeeling van bepaalde politieke strpo- mingen in de inheemsche samenleving. Het boek werd door E. du Peiron van een inleiding voorzien, een inlei ding die overbodig is en die ook voor den lezer, die Indië niet uit eigen aan schouwing kent, geen waarde heeft Wij stellen ons voor nog nader op dit merkwaardige boek van een Soenda neesche vrouw terug te komen. Het is een werk, dat door de liefde en op rechtheid waarmede het geschreven werd, een kloof kan overbruggen tus- schen blank en bruin en is dit niet reeds voldoende om den wensch uit te spreken, dat het in breeden kring ge lezen zal worden Het brengt een biecht en een getuigenis, door liefde geadeld. om persoonlijke redenen is geschied. Zijn functie dekt de goede propagandis tische waarde van deze wel zeer bij zondere uitgave. „Sarinem” is van de eerste tot de laatste bladzijde „inlandsch”. Alle per sonen in dit libretto zijn inheemschen hun levenslot wordt door de invloeden van adat en geloof geleid en be- heerscht. Wanneer wij dan ook zoo- even spraken van „sfeer”, dan bedoel den wij daarmede te zeggen, dat de inheemsche sfeer van dit werk vol maakt zuiver is. Dit is de allergrootste verdienste. In dit opzicht zal de com ponist een schoone, weliswaar moei lijke, maar zeer dankbare taak te vol brengen hebben. De Hollandsche lezer zal zelden zich zóó te midden van het typisch inheemsche milieu verplaatst vinden als bij het lezen van dit libretto. Die sterk suggereerende sfeer is echt en zuiver. Wanneer we dan ook hier boven het woord „propagandistisch” hebben neergeschreven, dan was dit met de bedoeling duidelijk te maken, dat de Hollander in en door deze sfeer met een brok inheemsch leven kennis maakt, zooals hij het in zijn uitingen en verschijningen nooit eerder zal heb ben leeren kennen. W at weet de Hol lander, ook al was hij vaak vele jaren in indië van de macht van Dewi Sri, van de godin van den land bouw, van de schoonheid en poëzie van de .haar ter eere gegeven oogstfeesten, van den alles overheerschenden invloed der adat, van het conflict in de in heemsche ziel, dat wortelt in de tegen stelling van „stad” en „land” In „Sarinem” wordt dit alles geopenbaard. dat Emilie hun reikte en wachtten En bij wat nu volgde, begon het hart van Paulette Reederer snel en zwaar te slaan, zoodat zij er schier den adem bij verloor Wat was ditNooit was zij zóó bewogen geweest, zoo diep geschokt. Richard 1 riepen haar wan hopige gedachten, Richard en het was alsof hij haar vreemd ver was komen te staanWat was er met haar, waarom was zij zoo bang ineens Het speelwerk van de kleine Fran- sche pendule zette zich met snorren van radertjes in beweging. En in de stilte van den salon, waar de vier menschen roerloos met ingehouden adem stonden in den klaren schijn der vele kaarsen, verhief zich de kleine stem van het klokje tinkelden teere tonen over hen uit, alsof elfen dansten in den avondnevel Dan trilden twaalf heldere slagen. Zij bij het vuur hieven het hoofd de oude gezant, zijn dampend glas op heffend, sprak bewogen „Moge God ons leiden in dezen moeilijken tijd moge Hij ons verhooren, als wij kracht voor ons afbidden Eduard, de oude mevrouw ochreide dat we nog lang bij elkaar voorzitter van het hoofdbestuur der Vereeniging, „Oost en West” de heer F. van Peski. Dan groeit de waardeering uit tot oprechte bewondering voor het geen de heer van Peski in dit opzicht heeft bereikt. In een „Voorwoord” heft Sedep Malem reeds zijn pseudoniem op. om bepaalde redenen. Wanneer wij dan aan het slot van dit voorwoord lezen, dat de schrijver hoopt, dat zijn werk zal bijdragen tot steeds grootere belang stelling voor onze Overzeeschc geb eds- deelen, dan mag men wel aannemen, dat het prijsgeven van zijn schuilnaam niet in alles wat hij onderneemt, wordt er dan van hem geen maat als zijn vader, slechts een land jonker met een vrouw op vrienden neerzien. Dat zal geluk vergallen. Dat zal wel veranderen. En ik het helpen, dat mijn eerste geen goeden naam had Dat kan Ri chard en mij nu niet scheiden. De menschen vergeten zooiets nooit. En die menschen juist, de open bare meening, dat is het onontbeer lijke voor een diplomaat, waarmee zijn carrière, zijn gansche bestaan staat of valt. Wij geven beiden onze carrière op. Ik zoo goed als hij. Neen, je zult altijd weer willen spelen, het is te sterk in je. Dat is niet waar, ik vrouw dan kunstenares. Jij weet het ook, je zult me nooit te groote tragi sche rollen gevenMarguerite Gau thier. Fedore, Elektra Je zult ze kunnen spelen als je een groot leed gekend hebt. Ik weet het, ik ben er nu te ge lukkig voor. Hoe kan je gelukkig zijn als je bedenkt wat je morgen mevrouw Heuff gaat aandoen Met zijn moeder spreken is het eenige wat ik doen moet. In jezelf vergis je je niet, maar je vergist je in Richard. Geen liefde maakt gelukkig tegen den achtergrond van een noodlotsgevoel. Slechts waar DOOR HAMS tDJNQA iW' ';nde^,en.,reZ<;n °Vere,ind namen^±glaS’ ^ven had en nu bleef zij alleen, heel -- - -aiieen en zoo blééf haar verbleekt gelaat, terwijl het doek telkenmale voor haar dichtviel en weer openging onder een orkaan van applausde oogen groot en vochtig, den mond gesloten in een glimlach van smartelijke zege praal Toen het oude gezanten-echtpaar de telefoon overgaf aan Emilie, die met innige woorden haar lieve wenschen uitsprak, zagen hun oogen verbaasd het vertrek door de vreemdelinge ver laten. Even plotseling en onwezenlijk als zij was gekomen, was zij nu ver dwenen in den nacht zend jaren zijn in Gods oogen als de dag van gisteren, wanneer hij voorbij is als een nachtwake Een geweldig woord is daten ook ditOnze levensduur is zeventig jaar, als het hoog komt tachtig jaren en het beste daarvan is moeite en leed, want het snelt voorbij en wij vliegen heen En daarom „Leer ons onze dagen tel len, dat wij een wijs hart bekomen. Het is alles in Gods hand Paulette luisterde met groote oogen. Dit was een andere gedachtenwereld, dan waartoe zij behoordedit was een taal van menschen, die de vele landen waarin zij gewoond hadden, zeer liefkregen en met groote zorgen in hun hart thans zagen hoe de oorlog zich aan die landen voltrok. Het is nu bijna twaalf uur, mama, fluisterde Emilie en stond zachtjes op om de glazen te vullen. Ook de kig Nieuwjaar. Het klonk wonderlijk nederig. Maar u bent heel bleek, naderde haar bezorgd Emilie. u bent, geloof ik, geheel van streek. Laat me even, verzocht Paulette met bevende stem en zonk neer op de sofa. Het bellen der telefoon deed haar cpschr’kken. Triomfantelijke vreugde doorstroomde haarals dit Richard wasDe oude dame greep naar den hoorn, zij was er het eerst. Richard, klonk haar juichkreet. Wat een ver rassing Gelukkig Nieuwjaar, mijn jongenTerwijl hij antwoordde, smeekten haar oogen naar Emilie: heb even geduld nog, dadelijk mag jij spreken. Paulette was opgestaan, zij had onmogelijk kunnen blijven zitten en liep op onvaste voeten het vertrek op en neer, nu ook de oude heer stra lend luisterend, zich bij Emilie ep zijn vrouw gevoegd had na een kort verontschuldigend gebaar. Haar oogen werden plotseling groot. Er gebeurde iets wonderbaarlijks. De heele kamer, de menschen, Richards vèrverwijderde stem het vervaagde op eenmaal voor haar en levend werd slechts dit eene zij stond in het licht der schijnwerpers en zij bewoog zich over een uitgestrekt tooneel tusschen empire-meubelen. Uit de zaal, die toch vol menschen was, kwam een adem- looze stilte van luisteren, zoo groot als zij die nooit gekend had. Ergens op het tooneel zat op een sofa een oude man, die leek op Richard’s vader een aristocraat die pleitte voor zijn zoonen zij schreed heen en weer Zij voelde aan zich ruischen de klee- deren van de vorige eeuw zij voelde in zich de geweldige smart van Mar- guérite Gauthier, die zij uitbeeldde. Zij veelde die smart tot in het diepst van haar ziel, zij had het groote ge baar der tragédienne en wist haar ge laat wonderbaar van expressieDe oude man ging weg, nadat zij toege- Wij achten ons niet competent te be- oordeelen in hoeverre dit libretto aan de eischen voor een goeden operatekst voldoet, voor ons is „Sarinem” een welkome uitgave vanwege het prachtig volgehouden inheemsche karakter, dat van groote deskundigheid getuigt, maar van welke deskundigheid men, con structief of compositorisch niets be merkt. De bekende Indische teekenaar Menno van Meeteren Brouwer, wiens „inlandsche typen”, die zijn teeken- pen heeft voortgebracht, nog nimmer overtroffen werden, heeft bij „Sari nem” een aantal illustraties gemaakt, welke al even zuiver en raak van sfeer zijn als de tekst. Zóó is de in lander en zóó is het inlandsche milieu zooals hij die in beeld heeft gebracht, zóó als Sèdep Malem die heeft en tot leven gebracht, zóó Paulette Reederer, heel zich beheer de „S a r i n e na”, libretto Indische Grand Opera, in drie bedrijven door Sedep Malem”. A. W. Sijthoff’s Uitgeversmij. N.V., Leiden. „Buiten het garee 1”, ro man door Soewarsih Djojopoes pito. Uitgeversmij. W. de Haan N.V. Utrecht. ..Sarinem” is de naam van het jonge Javaansche meisje in de binnenlanden van het sultanaat Djokjakarta, door haar ouders, toen zij nog een kind was, als vrouw beloofd aan Kassan, een min derwaardig heerschap, zoon van vermo gende ouders. Sarinem opgroeiend, krijgt echter met heel haar hart haar vroegeren speelmakker Ardjo, lief, een vlijtigen. hardwerkenden eenvoudigen Javaan. Daarmede is het conflict ge boren. een conflict, zoo oud als de liefde zelve. Het slot van het derde en laatste bedrijf, brengt drie dooden Sarinem, Ardjo en Kassan. Ook deze dramati- men den hemel dankend aanroept, kan geluk wonen. Berends,' ik weet het heusch ik weet het maar al te goed. Maar dit is te sterk in me. Had ik hem maar iets minder lief. Nu is het voor mij een levenskwestie. Als ik dit niet grijp, zal ik misschien nooit meer trouwen, en eenzaam blijven en spoe dig oud worden. Ik ben .al een dertig. Is dan je kunst je niet het hoog ste Ons gezegend vak Denk aan Ristori, aan Rachel, aan Bernhard, aan Duse, aan mevrouw Bouwmeester zij hebben duizenden met hun spel in het hart gegrepen. Dit zou jij ook kun nen, ik ben daarvan namelijk over tuigd, Paultje. Het leven zelf is mij meer dan het uit te beelden. Het leven zelf is niet voor de grooten weggelegd. Ware kunst wordt geboren uit de eenzamen, de onver- zadigden van ’s levens festijnen Mijn liefde is sterker dan dat alles. De ouders van Richard hebben hun leven gehad, ik eisch het mijne op en mag geen medelijden met hen hebben. Dans je niet vroeg hij, zich weer naar haar omwendend. Maar hij sprak in een leegte. Zij was plotseling van zijn zijde verdwenen Hij zag rond in het gewoel, dan zij kon daar niet zijn blik ging het venster uit wegkromming lag daar roerloos het oude huis van de familie Heuff als een zwart sierlijk silhouet in een krans van populieren. De nevelen waren op getrokken en uit de wolkenbanken brak een groote gele maan. „Het is goed, dat u hier gekomen is, stelde mevrouw Heuff tevreden vast en reikte haar gast, nu zij uitge bridged waren, het laatste kopje thee uit den zilveren trekpot. Daarginds bij die jazzband wordt een mensch gek. Een kalm spelletje kaart helpt den avond passeeren als men geen der kinderen thuis heeft, ’t Was een zegen, dat u juist buiten ronddwaalde. Nu werd u onze bridge-partner. Paulette Reederer, naast den ouden heer op de sofa bij den haard, glim lachte. Het was een beetje brutaal van me om hier rond het huis te zwer ven maar ik moest eens even tot mezelf komen. Het idee, dat er ineens een goede fee uit het huis kwam, die me kalm vroeg of ik bridgen kon Het is een onwezenlijke toestand. Wat weet u van me Ik ben een vreemdelinge hier Paulette speelde de comedie vol komen. Het was een voordeel over dacht ze, nu reeds met hen op goeden te geraken. Morgen zou het pleit beginnen. De blonde jonge vrouw, Emilie, thans nog in naam Richards verloofde, strekte achterwaarts de handen naar de weldaad van het vuur uit en vroeg met haar prettige zachte stem U blijft toch tot middernacht U wacht toch het Nieuwe Jaar met ons af Graag, als ik mag, zei Paulette na een korte aarzeling. Emilie was sympathiek, zij zou mor gen ook met haar willen spreken en zoo mogelijk in vrede van hen schei den. Vreemd, zij noemden Richard niet tijdens de lange geanimeerde partij bridge De oude dame, die haar kinde ren, waarvan twee jong gestorven, en drie in het buitenland waren, wel zeer missen op dezen Oudejaars avond, klaagde niet en had met haar kleine grappige opmerkingen, handige zetten bij het spel, een won derlijk lichten conversatietoon doen ontstaan, waarin de overigen geheel meegingen. De oude heer Heuff, mager en uiterst gedistingeerd, een bijna uit den tijd geraakt hoffelijk type haal de herinneringen op aan vroegere tij den. Bijna altijd temidden van men schen van vreemde nationaliteit, maar ook landgenooten, en in vreemde we reldsteden hadden zij Oud en Nieuw gevierd in Kopenhagen, in Tokio, in Buenos Airesen eigenlijk nooit in eigen land. Ook hij zweeg over Ri chard. Het moest een afspraak tus schen hen zijn om niet te spreken over Richard, die geen verlof had kunnen krijgen om naar huis te komen. Wisten zij maar iets, dacht Paulette. Want nu komt alles als een donderslag bij hel deren hemel. Och, wat waren ze be minnelijk. Emilie ook. Wel jong nog, even jong als Richard. Zij, Paulette, had al een leven achter zich. Maar een ongelukkig leven. Het speelwerk dulè zond zijn sche oplossing van het aloude conflict is niet nieuw, verre van dat. Een opera- tekst, die niet minstens drie lijken op het taoneel brengt, valt, afgezien van de muziek, uit den goeden toon. Niemand minder dan de bekende componist ir. Henk Badings heeft zich bereid verklaard het schrijven van de muziek voor deze opera op zich te nemen. Hij moet dus, wel zeer getroffen zijn door den tekst misschien nog meer door de sfeer van dit libretto, het eerste dat voor een Nederlandsch-Indische opera, voor zoo ver ons bekend, ooit geschreven werd. In dat geval moet het hem vergaan zijn als ons: wanneer wij van onze waardee ring voor deze uitgave getuigen, dan komt dit vooral door de sfeer waarin de dramatische handeling zich ontwik kelt en haar pakkend slot vindt. Die waardeering kan te grooter zijn, door dien blijkt dat achter den inheemschen auteursnaam „Sedep Malem" zich een Nederlander verschuilt en niet „zoo maar” een Nederlander, maar de onder- van de kleine pen- zilverheldere klanken den salon in. Een menuet uit engelen- regionen, terwijl men in „De Blauwe hand” van het oude in het nieuwe jaar danste Half twaalf al Emilie was opgestaan en bereidde de warme punch... mogenblijven moge God alles voor Ik moet denken, peinsde de oude mevrouw, hoe veilig wij hier zitten. En al zijn de kinderen niet thuis, ze leven tenminste en zijn gezond. Zij hebben het goed En danhoe erg is dan de oorlog Hoeveel uiteenge rukte gezinnen hoeveel dooden hoeveel onherstelbaar leed Daarnaast zwijgen je eigen moei lijkheden, vulde Emilie aan. Wat is alles dan nog betrekkelijk gelukkig hier. Zij zuchtte Paulette zat er stil bijen vergat voor een moment wat haar naar hier gedreven had. Nu begon Richards moe der weer te spreken En de jaren gaan maar voorbij... den ganschen dag is er dit woord in mijn hoofd „Wij brengen onze jaren door als een zucht”. Het is uit een Psalm. Wat een strijd en leed is er toch onder den hemel, en hoe weinig beseft men het ijdele en tijdelijke van de aardsche maatstaven. Hoe weinig onsterfelijks laten wij na, als wij heen gaan. Hoe weinig waarlijk groots be zien in het licht der eeuwigheid. Dui- Uit de telefooncel van „De Blauwe hand”, waar zij lang had moeten wach ten, eer de jonge Richai-d Heuff het Am- sterdamsche nummer vrijgaf, wankelde Paulette Reederer en liet zich door Berends meevoeren naar de vensternis, waar zij in het begin van den avond hun lang gesprek hadden. In Februari, zei hij eindelijk, na lang zwijgen, spelen we Marguérite Gauthier. En toen zij niet antwoordde, vervolgde hij Je hebt voor hem en jezelf het beste deel gekozen. Omdat je liefde zoo groot was. Paulette had nog steeds haar pijn lijken glimlach, die erger was tranen. Nadenkend herhaalde Richard, dat hij verwezenlijken zal wat „Leer ons onze dagen tellen, dat wij een wijs hart bekomendat zal voorbestemmen ik nooit vergeten. Zij had haast geen stem meer, bijna geluidloos prevelde zij de woorden, die Richard’s moeder uit den Psalm had aangehaald. Maar Berends verstond haar. En met zijn oogen dwalend over het eindend feest een zonderlinge verstilling lag over de gezichten, waarvan sommige tra- nén bevlekt, anderen geheel verstrakt, hoewel nog vele dansten en niet wil den erkennen hoe één moment het eeuwige zijn stem in hun hart had laten klinken bij den slag van twaal ven met zijn oude oogen dan weer terugkeerend naar Paulette, zei Be rends, terwijl hij haar hand troostend greep zijn ideaal is. Moge hij bereiken waar toe zijn gaven hem een diplomaat te worden als zijn vader een humaan en kundig afge zant van ’s lands belang in den vreem den, om mede te waken voor het heil der menschheid, opdat er blijvend vrede zal zijn De actrice bleek en met moeite schend, tastte met haar wijnkelk glazen af, die haar werden voorgehou den met hartelijke begeleidende wen schen en fluisterde zelf, als eene, die lang geschreid heeft, terwijl zij wist nóóit zal ik den vrede van deze lieve menschen kunnen verstoren een we ten dat als een machtige branding van wanhoop door haar wezen sloeg ja, kon zij i.iets anders dan dit eene fluis teren Gelukkig Nieuwjaar. Geluk- Eenmaal een boerenherberg, schuin tegenover het oude grijze huis, waarin de familie Heuff zich voorgoed ge vestigd had na een lang leven in ge zantschappen in telkens een andere wereldstad, was „De Blauwe Hand”, nu het autoverkeer naar het Zuiden er langs leidde, geworden tot een ge zocht oord van vermaak. En op den Oudejaarsavond, terwijl het grijze huis met enkele verlichte vensters uit de nevelen oprees als een droomslot, vier de in „De Blauwe Hand" een gezel schap tooneelspelers een andere artis- ten uit de hoofdstad uitbundig feest. Er was een jazzband, en er werd ge danst in een warnet van serpentines. Een jonge vrouw, de actrice Paulette Reederer, groot en donker in haar lila toilet, was even het gewoel ont snapt en staarde door een oud glas-in- lood venster over de kleine weide heen naar den overkant, met zoo’n verteerende aandacht, dat zij niet merkte, dat de oude regisseur Berends naast haar schoof en haar gadesloeg met een groote zachtheid. En het don ker schoon gelaat wendde zij niet naar hem toe, toen hij eindelijk begon te spreken op gedempten toon Je bent nog steeds vastbesloten Daar ligt de burcht, zeide zij met haar gevoileerde stem zacht voor zich heenen morgen zal ik er mijn zaak bepleiten. Een eerlijke zaak Geen zaak is eerlijker, dan eener groote liefde. Zelfs wanneer men gaan moet over de puinhoopen van het geluk van anderen Dat is dan niet anders, het min dere moet voor het meerdere wijken. Met dit door te zetten maak drie menschen ongelukkig. Om we-d wille geeft Richard Heuff diplomatieke carrière op. Hij is de eenige zoon Dat zal een groot ver driet voor zijn ouders zijn. Zijn ver loofde was zijn jeugdvriendin, dit breekt haar leven Het is niet mijn wil alleen. Ri chard wil toch ook Hij zei vanavond nog door de telefoon je weet, hij kan niet weg hij zeial zou het mijn ondergang zijn, ik kan je niet missen. Jouw liefde is meer dan de zijne. Beter. Daarom is dit niet goed. Juist omdat mijn gevoel meer is, zal ik hem nooit loslaten. Hij geeft veel voor je op. Ons geluk zal hem alles ver goeden. Ben je daar zoo zeker van Als zijn liefde voorbij isdan is hij alles kwijt. Hij zal mij lief krijgen zooals ik hem nu liefheb. Zijn verloofde heeft hij liefjij bent zijn noodlot. Hij koos dat noodlot. En ik ik heb toch ook recht op geluls? Heb ik het gekend in mijn huwelijk Neen, hij stierf en ik voelde geen verdriet. Daarna heb ik zoo’n wonderlijk succes gekregen op het tooneel, dat vergoedde eenigszinsEn nunu moet ik dit hebben. Je zult hem een belemmering zijn

Gedigitaliseerde gedrukte materialen Haags Gemeentearchief

Haagsche Courant | 1940 | | pagina 11