208
HANDEL EN NIJVERHEID VAN DEN HAAG, ENZ.
N. W. Schuld, werd overgeschreven op naam der gemeente.
Trachten wij nu na te gaan hoe de industrie zich
hier in de laatste 50 jaren heeft ontwikkeld, dan merken
wij op dat die ontwikkkeling zoowel het aantal als de
grootte en hoedanigheid der fabrieken betreft. Het aantal
fabrieken, dat door stoom gedreven werd, bedroeg om
streeks .1850 nog pas 6 en wel, behalve de 2 boven
genoemde gasfabrieken, de metaalfabriek van Enthoven en
de chemicaliën-fabriek van Mouton, nog een oliemolen
en een stoomkorenmolen, welke laatste twee echter in
1851 stilstonden, daar zij niet rendeerden. Op het einde
der eeuw is dit aantal tot ruim 75 gestegen, behalve
nog tal van fabrieken die gas- of andere motoren gebruiken.
In de eerste plaats valt onze aandacht op de metaal
industrie, die zich in de laatste eeuwhelft meer en meer
hier ter stede vestigde. De fabrikanten, die op kleine
schaal waren begonnen, zagen hunne zaken belangrijk
uitbreiden, hoewel ze voortdurend klaagden over weinig
aanmoediging van de zijde der regeering, vooral bij
aanbestedingen daar de buitenlanders hunne producten
goedkoop in Nederland kunnen invoeren en door het
grootere debiet scherp kunnen concurreeren, terwijl de
grenzen van het buitenland steeds naijverig gesloten blijven
voor de voortbrengselen der Nederlandsche industrie. Zij
drongen daarom herhaaldelijk aan op een reciprociteits-
stelsel, daar volgens hen anders de metaalindustrie hier
te lande met den ondergang wordt bedreigd. Konden
de Nederlandsche metaalfabrikanten hun fabrikaat in het
buitenland invoeren tegen gelijke rechten als de buiten
landers zulks hier doen, dan zou, naar hun zeggen, de
industrie tot een nieuw leven worden gewekt.
Gelijk wij zagen, was de voornaamste fabriek op dit
gebied reeds in 1850 die van Enthoven' en werkte zij
destijds met 200 man. In de eerste jaren van de