EN KUNST BESCHOUWD IN HUN HIST. VERBAND. 69
buiten de singels nagenoeg geen wijken te vinden, uit
gezonderd het na 1852 in het Willemspark verrezen
villadorp en de wijk, die zich nadat den Haag bij het
spoorwegnet was aangesloten, rond het zuidelijk buiten
de stad gelegen station ontwikkelde.
Het schijnt niet overdreven een uitbreidingsplan, dat,
twee en een halve eeuw kon trotseeren, monumentaal
te noemen.
Behalve deze grachten zag de 17e eeuw nog meer
water aan het dorp een stadskarakter verleenen.
Oostelijk van het Spui ontstonden eenige havens
de Turfmarkt, de Ammunitie- en de Schedeldoekshaven,
die door de evenwijdig aan het Spui loopende Nieuwe
Haven, die weder in den singel uitmondde, werden
verbonden maar verreweg het belangrijkste was de
Prinsegracht, die in 1642/43 van de Groote Markt
naar het Westen werd gegraven, tot waar ze in de
singelgracht uitliep.
Zoo was door een wijs beleid in menig opzicht aan
de te wachten dorpsuitbreiding leiding gegeven, plaats
voor nieuwe gebouwen was er genoeg en de in wel
varen en rijkdom steeds toenemende 17e eeuw zag dan
ook tal van nieuwe bouwwerken verrijzen.
Natuurlijk in hoofdzaak woonhuizen, maar hiervan is
betrekkelijk weinig overgebleven, in tegenstelling met
wat de 18e eeuw op dit gebied naliet. Dit mag ons
alweder niet verbazen. Was de 18e eeuw het tijdvak,
van verworven rijkdom, van toenemende weelde, van,
rust na inspanning voor menig vermogend geworden
geslacht, het spreekt wel vanzelf, dat deze gesteldheid zich
uitte in het bouwen en inrichten van groote en luxueuse
huizen. Maar de voorgaande eeuw, de 17e, begon arm
en slechts door veel werken en noesten ijver kon rijk
dom verdiend worden. De weelde was nog niet zoo